Phát triển đồng đều

Dân tộc Ơ Đu hiện sinh sống duy nhất ở bản Văng Môn, xã Nga My (huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An). Trong 4 năm gần đây, dân tộc Ơ Đu có sự gia tăng dân số, nhưng không nhiều. Cụ thể, theo kết quả điều tra thu thập thông tin kinh tế – xã hội (KT – XH) 53 DTTS năm 2019, dân tộc Ơ Đu có 428 nhân khẩu. Đến giữa năm 2022, trong văn bản trả lời kiến nghị cử tri để chuẩn bị cho kỳ họp thường lệ của HĐND tỉnh khóa XVIII, UBND tỉnh Nghệ An cho biết, ở bản Văng Môn hiện có 445 nhân khẩu người dân tộc Ơ Đu.

Là dân tộc có ít người nhất trong 53 DTTS, Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm chăm lo, bảo vệ, phát triển dân tộc Ơ Đu. Những năm qua, cùng với chính sách chung đầu tư, hỗ trợ phát triển KT – XH vùng đồng bào DTTS và miền núi thì đồng bào dân tộc Ơ Đu còn được thụ hưởng chính sách đặc thù theo Đề án hỗ trợ phát triển KT-XH các dân tộc thiểu số ít người giai đoạn 2016 – 2025 tại Quyết định số 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (Đề án 2086).

Với nguồn lực từ các chính sách đầu tư, hỗ trợ đó, hiện 100% hộ dân tộc Ơ Đu được sử dụng điện lưới thắp sáng, nước hợp vệ sinh, được cấp thẻ Bảo hiểm y tế. Các chế độ, chính sách như hỗ trợ cây, con giống, hỗ trợ tiền điện, vay vốn phát triển kinh tế cho đồng bào dân tộc Ơ Đu được các cấp chính quyền tỉnh Nghệ An thực hiện đầy đủ.

Bên cạnh đó, các phong tục tập quán, bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Ơ Đu từng bước được khôi phục, gìn giữ. Bản Văng Môn hiện đã thành lập được một đội văn nghệ, một câu lạc bộ xây dựng gia đình hạnh phúc bền vững; nghề dệt thổ cẩm trong bản được duy trì; các nghi thức, lễ hội như lễ hội Tiếng sấm đầu năm, các trò chơi nhảy sạp, thổi sáo, sản phẩm mây tre đan…được phục dựng, phát triển.

Cùng với phát triển kinh tế, khôi phục, gìn giữ bản sắc văn hóa, Nhà nước cũng đặc biệt quan tâm chăm lo cho sự nghiệp giáo dục ở bản Văng Môn. Các chính sách hỗ trợ học tập được thực hiện kịp thời đã giúp tỷ lệ học sinh dân tộc Ơ Đu đến trường/ra lớp đúng độ tuổi đạt 100%. Năm học 2023 – 2024, bản Văng Môn có 27 con em dân tộc Ơ Đu đang học tại Trường Tiểu học Nga My.

Cách đây hơn 4 năm, kết quả điều tra thu thập thông tin KT – XH 53 DTTS đã cho thấy, tỷ lệ người Ơ Đu từ 15 tuổi trở lên không biết đọc, không biết viết tiếng Việt chỉ 10,6%. Đặc biệt, kể từ khi về định cư tại bản Văng Môn (năm 2006) đến nay, sự học của đồng bào dân tộc Ơ Đu ở Nghệ An đã có phát triển vượt bậc, với hơn 20 em thi đỗ các trường Đại học, Cao đẳng và Trung cấp trên cả nước. Trong những sinh viên dân tộc Ơ Đu đã tốt nghiệp, có 13 em đã được bố trí vào làm việc tại các cơ quan, đơn vị trên địa bàn.

Tìm cách làm mới

Sự phát triển đồng đều trên tất cả các lĩnh vực của đồng bào dân tộc Ơ Đu, là nỗ lực của cả hệ thống chính trị, từ Trung ương tới cơ sở. Đặc biệt, để gia tăng dân số tự nhiên của dân tộc Ơ Đu là một hành trình đây chông gai, bởi bên cạnh điều kiện kinh tê – xã hội còn quá khó khăn thì tình trạng tảo hôn là một thách thức lớn.

Theo kết quả điều tra thực trạng KT – XH 53 DTTS năm 2015, tỷ lệ tảo hôn của dân tộc Ơ Đu lên tới 72,73%. Với sự vào cuộc quyết liệt của các cấp chính quyền trong công tác tuyên truyền, vận động, cùng với các chính sách đầu tư phát triển kinh tế, hỗ trợ chăm sóc sức khỏe Nhân dân, dân số dân tộc Ơ Đu đã tăng từ 376 người (năm 2009) lên 103 hộ/445 nhân khẩu như hiện nay.

Nhưng để bảo đảm cho sự phát triển ổn định dân số dân tộc Ơ Đu, một trong những vấn đề cấp bách cần được quan tâm thực hiện là tạo sinh kế, giải quyết việc làm tại chỗ cho lao động người dân tộc Ơ Đu. Một thống kê gần đây cho thấy, tính đén ngày 15/4/2023, ở Văng Môn có 70 lao động, trong đó 90% là người dân tộc Ơ Đu, đã rời bản đi làm ăn xa. Nguyên nhân là Văng Môn thiếu đất trồng lương thực, thực phẩm, đặc biệt không có đất hay ruộng để trồng lúa.

Thực tế, khi lựa chọn địa điểm hiện tại để lập bản tái định cư Văng Môn, Nhà nước đã quan tâm đến vấn đề đất canh tác. Tổng diện tích đất được cấp khi lập bản là 115ha, trong đó có hơn 80ha đất nông nghiệp. Về tái định cư, mỗi khẩu được cấp 2.500m2 đất nông nghiệp. Nhưng ở Văng Môn, đất sản xuất chủ yếu là đất đồi, khó canh tác lương thực, chủ yếu để trồng cây lâu năm.

Theo văn bản trả lời kiến nghị cử tri để chuẩn bị cho kỳ họp thường lệ giữa năm 2022 của HĐND tỉnh khóa XVIII, UBND tỉnh Nghệ An cho biết, để tạo sinh kế cho đồng bào Ơ Đu, thực hiện Đề án 2086, trong 2 năm (2019, 2020), tỉnh đã hỗ trợ bò giống và xây chuồng trại cho 78/103 hộ dân tộc Ơ Đu ở Văng Môn; đồng thời hỗ trợ cải tạo 8,5ha đất trồng cỏ, cung cấp cỏ giống và 70 máy cắt cỏ. Còn 25 hộ chưa được hỗ trợ theo Đề án 2086, từ năm 2021 chuyển sang thực hiện theo Chương trình MTQG phát triển KT – XH vùng đồng bào DTTS và miền núi theo Quyết định số 1719/QĐ-TTg.

Việc tạo sinh kế tại chỗ phải được xác định là vấn đề cấp bách của dân tộc Ơ Đu, không chỉ giải quyết nhu cầu kinh tế mà còn là giải pháp để khôi phục, bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc ít người nhất cả nước hiện nay. Thời gian qua, để khôi phục những nét văn hóa truyền thống của đồng bào, các cấp ngành, địa phương đã bỏ không ít công sức.

Đặc biệt là để khôi phục ngôn ngữ cho dân tộc Ơ Đu, tỉnh Nghệ An đã đưa một số người Ơ Đu ở Văng Môn sang nước bạn Lào để giao lưu; rồi mời một số người Ơ Đu từ Lào về Văng Môn dạy tiếng. Nhưng việc khôi phục ngôn ngữ Ơ Đu cứ như người leo núi mùa mưa, tiến một bước lùi hai bước do đồng bào vẫn dùng tiếng Thái, Khơ Mú hoặc tiếng Kinh để giao tiếp hằng ngày.

Theo các chuyên gia dân tộc học, muốn khôi phục ngôn ngữ Ơ Đu một cách có hiệu quả thì cần phải bắt đầu từ những dự án cộng đồng, do chính người dân xây dựng, khơi dậy được sự chủ động của họ khi học lại tiếng mẹ đẻ của mình. Nghĩa là làm cho ngôn ngữ gắn với cuộc sống của người dân thì mới có sức sống, cơ hội khôi phục sẽ nhiều hơn. Điều này cũng đồng nghĩa, việc tạo sinh kế tại chỗ, lao động người Ơ Đu không phải đi xa làm ăn là điều kiện cần để hình thành môi trường thuận lợi khôi phục, gìn giữ ngôn ngữ cũng như các bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Ơ Đu ở bản Văng Môn.